Czym są pieniądze lepsze i gorsze? Co oznacza, że któreś wypierają z rynku te drugie? I wreszcie kto odkrył tę prawidłowość? To pytania, na które odpowiada prof. dr. hab. Mirosław Bochenek w publikacji pt. "Mikołaj Kopernik czy Thomas Gresham? O historii i dyspucie wokół prawa gorszego pieniądza" wydanej w ramach serii "Nicolaus Copernicus" Wydawnictwa Naukowego UMK.
Seria "Nicolaus Copernicus" to zbiór monografii wydanych lub wznowionych z okazji 550. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika. W jej ramach ukazały się publikacje, których przedmiotem jest zarówno biografia patrona naszego Uniwersytetu, jak również jego spuścizna, a autorami są wybitni badacze specjalizujący się mi.in. w kopernikologii. Wśród nowatorskich opracowań wymienić można m.in. pozycję pt. "Mikołaj Kopernik. Środowisko społeczne, pochodzenie i młodość" autorstwa prof. Krzysztofa Mikulskiego, "Mikołaj Kopernik. Czasy studenckie" prof. Mariana Chachaja czy "Mikołaj Kopernik. Szkice do portretu" prof. Janusza Małłka.
Publikacja prof. Mirosława Bochenka "Mikołaj Kopernik czy Thomas Gresham? O historii i dyspucie wokół prawa gorszego pieniądza" skupia się na innej niż astronomia, medycyna czy prawo sferze działalności Mikołaja Kopernika. Jak powszechnie wiadomo, sławny astronom był także autorem pierwszych polskich dzieł ekonomicznych, a jego rozważania stały się ponadczasowymi teoriami i prawami. To tę spuściznę przedstawia autor opracowania i osadza ją w szerokiej analizie historii narodzin pieniądza kruszcowego i myśli teoretycznych o pieniądzu. Celem książki jest przedstawienie ewolucji dostrzegania i formułowania jednego z najstarszych praw ekonomii dotyczącego psucia pieniądza i jego obiegu, jakim jest prawo wypierania z obiegu pieniądza lepszego przez pieniądz gorszy. Już pytanie zadane w tytule książki wskazuje czytelnikowi, że autor uczyni za nadrzędny cel swojej publikacji ustalenie autorstwa tegoż prawa.
fot. Andrzej Romański
W liczącej ponad 600 stron publikacji prof. Mirosław Bochenek skrupulatnie wymienia różnego rodzaju źródła naukowe oraz nienaukowe i analizuje twierdzenia różnych autorów, które stanowią ścisłe sformułowanie prawa gorszego pieniądza lub w jakimś stopniu się z nim wiążą. Najważniejszym owocem analizy jest teza, że autorstwo prawa gorszego pieniądza zostało niesłusznie przyznane przez H.D. Macleoda Thomasowi Greshamowi (po raz pierwszy w tekście "The Elements of Political Economy", 1858). Na potwierdzenie swojego twierdzenia prof. Bochenek przedstawia analizę listu Thomasa Greshama do królowej Anglii Elżbiety I ("Informations of Sir Thomas Gresham, Mercer, touching the fall of the exchange", 1558) o niezrozumieniu kursów walutowych, w której dowodzi, że w tym tekście Gresham nie zawarł myśli o wypieraniu dobrego pieniądza przez gorszy, a jedynie o tym, że z dwóch cyrkulujących obok siebie rodzajów monet o równej sile nabywczej definiowanej na podstawie ich tworzywa, za wartościowsze uważa się te monety, które znikają z obiegu i są tezauryzowane, lepsze monety są wywożone za granicę lub przetapiane na kruszec.
Analogicznie autor podchodzi do przypisywania zasług sformułowania tego prawa przez Nicole Oresme'a, również badając treść jego traktatu ("Tractatus de origine, natura, jure et mutationibus monetarum", 1356). Analiza ekonomicznych dzieł Mikołaja Kopernika (cztery traktaty z lat 1517, 1519, 1522 i 1526) przynosi zaś niepodważalny wniosek, że to on jest autorem pierwszego najbardziej precyzyjnego sformułowania prawa o wypieraniu z obiegu lepszego pieniądza przez gorszy.
Prof. Bochenek wskazuje jednocześnie, że współczesny system teoretyczny ekonomii tworzą setki twierdzeń, teorii i praw, z których niektóre po odkryciu od razu weszły do naukowego kanonu, zaś inne były formułowane kilku- lub wielokrotnie przez różnych, niezależnych od siebie twórców, często z różnych, odległych względem siebie ośrodków, czasem niemal równocześnie, a czasem na przestrzeni wielu lat.
Do odkryć wielokrotnych, bo o nich mowa (autorem pojęcia jest Robert Merton), niewątpliwe zalicza się prawo gorszego pieniądza, ponieważ opis procederu fałszowania wartości kruszcowej pieniądza i negatywnych skutków tego zjawiska znajdziemy już u Arystofanesa (komedia "Żaby", 405 r. p.n.e., Starożytna Grecja), co znaczy, że to jego należy uznać za "ojca tego prawa". Ponadto opisywaną prawidłowość w obiegu pieniądza dostrzegł także angielski historyk, biograf i polityk Thomas Babington Macaulay w rozprawie "History of England from Accession of James the Second" (1848), w której przywołał fragment dzieła Arystofanesa. Istotny wkład na rzecz wyjaśnienia zjawiska wypierania z obiegu lepszego pieniądza przez gorszy wniósł również wspomniany szkocki prawnik i ekonomista H.D. Macleod, który nadał tej prawidłowości status ekonomicznego prawa.
Prof. Mirosław Bochenek staje zatem na stanowisku, że prawo gorszego pieniądza z pewnością można zaliczyć do odkryć wielokrotnych, a za jego autorów uznać Arystofanesa, Mikołaja Kopernika, T.B. Macaulay'a i H.D. Macleoda. Jednocześnie podkreśla, że nieuprawomocnione jest przypisywanie autorstwa Thomasowi Greshamowi i Nicole Oresme'owi, a powielanie określeń "prawo Greshama" i "prawo Oresme'a" w opracowaniach naukowych jest błędem.
Prof. dr hab. Mirosław Bochenek ukończył studia na Wydziale Ekonomiki Obrotu Akademii Ekonomicznej (obecnie Uniwersytet Ekonomiczny) w Krakowie w 1988 r. W tym samym roku został zatrudniony w Katedrze Ekonomii Akademii Rolniczej (obecnie Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny) w Szczecinie. W latach 1990−1996 odbył miesięczny staż w Landwirtschaftskammer Schleswig-Holstein, sześciomiesięczny pobyt naukowy w Universität Wien oraz dziewięciomiesięczne studia na Universität Zürich. W 1998 r. na Wydziale Ekonomii Akademii Ekonomicznej w Krakowie obronił z wyróżnieniem pracę doktorską. W 1999 r. rozpoczął pracę w Katedrze Ekonomii na Wydziale Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. W 2009 r. uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego na WNEiZ UMK w Toruniu. W 2012 r. awansował na stanowisko profesora nadzwyczajnego UMK, a w 2022 r. otrzymał nominację profesorską z rąk prezydenta RP. Obszarami jego zainteresowań naukowych są: teoria ekonomii, historia myśli ekonomicznej oraz ekonomia nierynkowa. Wyniki prowadzonych badań prezentował podczas 65 konferencji naukowych oraz zamieścił w swoich publikacjach. Bibliografia jego prac obejmuje 134 pozycje, w tym 13 monografii. Jest aktywnym członkiem krajowych towarzystw naukowych. Od 1988 r. należy do Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego (od 2021 r. pełni funkcję wiceprzewodniczącego Rady Naukowej), a od 2001 r. – do Towarzystwa Naukowego w Toruniu (od 2018 r. wiceprezes). Został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi, Medalem Srebrnym za Długoletnią Służbę i Złotą Odznakę Honorową PTE oraz nagrodzony kilkoma nagrodami indywidualnymi i wyróżnieniami Rektora UMK.